Selma hoorde voor het eerst over het kruid Ashwagandha via een vriendin die zich bezighoudt met holistische geneeskunde. Selma gebruikte een tijdlang antidepressiva, wat ze graag wilde afbouwen. Ook slikte ze vorig jaar oxycodon tegen heftige zenuwpijn, voordat ze een rugoperatie onderging.

“Maar dat zorgde voor vervelende bijwerkingen”, vertelt ze. “Ik kreeg last van m’n darmen en uitslag op mijn gezicht.” Selma wilde zo min mogelijk “chemische troep” tot zich nemen, maar ook graag van de antidepressiva af. Was er geen holistische manier om toch wat meer rust in haar hoofd te krijgen?

Meer rust en minder paniek

Tijdens een opleiding natuurgeneeskundige therapie, die ze momenteel volgt bij het instituut Civas, kwam ze Ashwagandha weer tegen. Ze besloot het kruid in tabletvorm te kopen bij de Holland & Barrett. “Voor mij werkt het heel goed”, zegt ze. “Ik voel meer rust, minder paniek, gewoon wat meer happiness. Het kan natuurlijk een placebo-effect zijn, maar als het werkt, dan werkt het, toch?”

Bijwerkingen heeft Selma niet ervaren. In het begin nam ze de tabletten dagelijks, nu zo’n drie keer in de week. Met antidepressiva is ze inmiddels gestopt. “Als ik ’s avonds merk dat ik niet zo lekker in mijn vel zit, dan neem ik de volgende ochtend een tablet. Ik zie het vooral als extra ondersteuning op de dagen dat het minder gaat.” Daarnaast mediteert Selma en doet ze aan mindfulness, wat haar ook meer rust in haar hoofd oplevert. Verhalen over de risico’s van Ashwaganda heeft ze niet eerder gehoord. “Ik was best verrast over het nieuws van het RIVM. Het eerste wat ik dacht: dan moet je wel een heel hoge dosis nemen.”

Effecten onderzocht

In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft het RIVM risicobeoordelingen uitgevoerd voor drie kruiden: Ashwagandha, Huperzia serrata en Tabernanthe iboga. Hiervoor hebben toxicologen de literatuur doorgespit: beschikbare onderzoeken die eerder gedaan zijn naar de kruiden, inclusief toxicologie-data. En casussen van artsen van wie patiënten de kruiden gebruik(t)en. Welke effecten heeft langdurig en kortdurend gebruik? En wat is het effect op een zwangerschap? Daarbij is niet gekeken naar de effectiviteit van de kruiden, alleen naar de veiligheid.

In het bijbehorende nieuwsbericht van het RIVM staat: ‘Er is weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de schadelijke effecten van Ashwaganda. Wel hebben artsen zowel uit Nederland als andere landen vergiftigingen gemeld bij mensen die deze supplementen hadden ingenomen. Het ging in die gevallen onder meer om schadelijke effecten in de lever.’ Omdat de effecten ernstig kunnen zijn, adviseert het RIVM helemaal geen voedingssupplementen met Ashwagandha te gebruiken.

Dat vindt Saskia Geurts best ver gaan. Saskia is directeur van branchevereniging Natuur- en Gezondheidsproducten Nederland (NPN), waar 104 bedrijven bij aangesloten zijn die voedingssupplementen verhandelen. Zelf heeft NPN ook een technische commissie die kijkt naar mogelijke onveiligheid van supplementen. “Voor Ashwagandha is vastgelegd dat het effect kan hebben op de productie van schildklierhormonen. We adviseren daarom als waarschuwing op de verpakking te zetten dat je het kruid niet moet gebruiken als je ook schildkliermedicijnen gebruikt. Voor leverschade vinden we de wetenschappelijke onderbouwing vooralsnog te dun. Dat blijkt ook uit het RIVM-rapport.”

Het kruid Ashwagandha wordt veel gebruikt, volgens Saskia. En dat al duizenden jaren lang. “Het is een adaptogeen”, legt ze uit. “Dat is een stof die helpt om de balans in het lichaam te herstellen. Het werkt vaak ontspannend en rustgevend.”

Koppen in de media

De directeur van het NPN vindt het kwalijk dat koppen in de media – ‘doden door levensgevaarlijke kruiden’ – suggereren dat het gebruik van Ashwaganda dodelijk is. “Dat is een misvatting.” En die is niet zonder gevolgen, zegt ze. Zo hebben sommige retailketens de producten met Ashwaganda meteen van de plank gehaald. “Terwijl het dus helemaal niet tot doden heeft geleid. Die berichtgeving slaat alleen op Tabernanthe iboga.”

Dat laatste onderschrijft Linda Razenberg, toxicoloog bij het RIVM en betrokken bij de risicobeoordelingen. “In de onderzoeken naar Ashwaganda die we tegenkwamen, zijn we inderdaad geen sterfgevallen tegengekomen. Maar het kruid kan wel degelijk schadelijke effecten hebben. Dat gaat niet om ‘een beetje misselijkheid of hoofdpijn’, maar om ernstige leverschade, waar je lang van moet herstellen.”

Dat geldt ook als je het gebruikt in de aanbevolen hoeveelheid op verpakkingen, zegt Linda. Wat dan wel een veilige dosering is? “Daar hebben we te weinig informatie voor. We missen wetenschappelijke data over de toxiciteit.”

Afkicken van drugs

Dat de berichtgeving in de media Ashwaganda verwarrend is, kan de toxicoloog zich voorstellen. “Maar lees je wat verder dan de kop, dan wordt volgens mij ook wel duidelijk vermeld dat de drie kruiden voor heel verschillende doeleinden gebruikt worden, en heel verschillende risico’s hebben. En dat alleen Tabernanthe iboga dodelijke gevolgen heeft gehad.”

Hoe het precies zit met dit kruid? Tabernanthe iboga (ook wel ‘iboga’ genoemd) is een struik die groeit in het westen van Centraal-Afrika. In de wortels van de plant zit ‘ibogaïne’. “Dat  wordt vooral gebruikt om af te kicken van drugs”, legt Linda uit. “In het verleden zijn er studies geweest om te kijken of het kruid ook gebruikt kan worden als geneesmiddel. Die studies zijn gestopt omdat er te veel klachten waren.”

Zo kan iboga het hartritme ernstig verstoren. Wereldwijd zijn sinds de jaren zestig tientallen doden gemeld na het gebruik van dit kruid, waaronder een paar gevallen in Nederland. Andere bijwerkingen zijn misselijkheid, epileptische aanvallen en acute psychoses. “Iboga wordt in Nederland nauwelijks gebruikt”, zegt Saskia. Ook de leden van de branchevereniging bieden het niet aan. “Het lijkt echt niet veilig.”

Middel tegen dementie

En Huperzia serrata, het derde kruid waarvan het RIVM de risico’s heeft onderzocht? “Maar één van de 104 bedrijven die bij ons is aangesloten, verkocht een product met dit kruid. Maar dat hebben ze meteen van de markt gehaald toen het nieuws bekend werd.”

Huperzia serrata komt oorspronkelijk uit Oost-Azië en is een mossoort. In de Chinese traditionele geneeskunde wordt de plant gebruikt tegen dementie. Ook in het westen gebruiken mensen Huperzia serrata om het geheugen en de concentratie te verbeteren. Risico’s die het RIVM veel tegenkwam, zijn bijvoorbeeld buikkrampen, diarree, spierverzwakking, verlammingsverschijnselen en wazig zicht. Daarnaast kan het schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Het RIVM raadt gebruik van dit kruid ook af. Net als iboga is het alleen online verkrijgbaar.

Verbieden?

In het verleden zijn er kruiden geweest die uiteindelijk verboden werden, in Nederland of in heel Europa. Zo werd yohimbe in 2017 verboden. Dat werd gebruikt als een soort viagra, en veroorzaakte onder meer hartkloppingen en een hoge bloeddruk. Moet dit niet ook gelden voor een kruid als Tabernanthe iboga? Linda: “Daar gaan wij bij het RIVM niet over, die beslissing ligt bij het ministerie van VWS. Het zou kunnen dat ze op basis van onze risicobeoordelingen besluiten iboga te verbieden.”

Saskia vindt dat een goed idee. “Iboga zou niet op de markt moeten zijn.” Of Huperzia serrata verboden moet worden, vindt ze moeilijker te zeggen – “daar zou ik me meer in moeten verdiepen.” Maar voorstander van een verbod op Ashwagandha is ze niet. Wel gaat de branchevereniging bedrijven binnenkort uit voorzorg adviseren om consumenten te waarschuwen voor het risico op leverschade.

Tips voor veilig gebruik

Heeft Saskia nog advies voor gebruikers van kruiden in supplementen of thee? “Allereerst: lees voor het gebruik altijd eerst het etiket. En houd je aan de aanbevolen dosering of het gebruiksadvies. Let daarnaast op voor misleidende claims. Als iets te goed lijkt om waar te zijn, dan is dat meestal ook zo.”

Een andere tip: “Koop nieuwe producten bij deskundigen, zoals een diëtist of therapeut, aan wie je vragen kunt stellen. Bijvoorbeeld over gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen. Bepaalde kruiden en geneesmiddelen moet je echt niet combineren. Zo is bekend dat sint-janskruid de werking van de anticonceptiepil vermindert.” Meer informatie over de wisselwerking tussen medicijnen en voedingssupplementen vind je hier.

Linda verwijst voor tips over veilig gebruik van voedingssupplementen naar de website van het Voedingscentrum. Het is belangrijk je goed in te lezen voordat je kruidenpreparaten gebruikt, benadrukt ze. “Mensen denken vaak: kruiden zijn natuurlijk, en natuurlijk staat gelijk aan veilig. Baat het niet, dan schaadt het niet. Maar niet alles wat natuurlijk is, is per definitie veilig.”

Wat extra’s

Ondanks de mogelijke negatieve effecten van het kruid, is Selma niet van plan te stoppen met Ashwagandha. “Zolang ik het af en toe gebruik, in de juiste dosering, kan het volgens mij niet zoveel kwaad. En alcohol veroorzaakt ook leverschade. Ik probeer mijn voedingsstoffen zoveel mogelijk uit gewoon eten te halen, maar soms neem ik wat extra’s. Net zoals ik in de winter wat extra vitamine C slik. Ik ben dankbaar dat het er is.” 

Door: Nationale Zorggids / Bente Schreurs